11 gusht 2007, Dojçe Vele & Radio Kosova, Manastiri i Decanit nuk eshte i vetmi objekt i trashgimise kulturore me te cilin identifikohet Decani. Jane edhe 622 objekte te tjera neper kete komune, qe iu kane rezistuar pushtuesve te huaj neper etapa te ndryshme historike. Ndersa, fillimi i germimeve arkeologjike do te ndihmonte ne vertetimin e identitetit te popullates se ketushme.
Edhe pse sulmet e pushtuesve te ndryhsem nder te cilat me I egri ishte në luftën e fundit, ku u dogjen e u shkatërruan kullat si fortifikata të qëndresës si dhe objekte tjera të lashtësisë, gjurmet e mebtura ende reflektojne te kaluaren e territorit te Deçanit, dikur te banuar nga Dardanët. Perpjekje per zhdukjen e tyre nëpër etapa të ndryshme të historisë mbeten vec perpjekje, sepse gjurmët e autoktonisë janë të dukshme në trashëgiminë arkitekturore, etnografike, kulturore, historike dhe arkeologjike.Avdyl Hoxha, drejtor i Institutit Rajonal per Ruajtjen e Monumenteve Kulturore:
„Ka 622 monuemtet e kultures ku nje numer shume I madh ne vitin 98-99 I jane ne snshtru shkaterrimeve te luftes, por s’eshte vetem kjo por faktori natyre dhe fatkori njeri, sepse ekzistenca e familejs, dueke dit se komuna e Decanit per koke te banorti eshte kvadratura shumee vogel, nevoja e ndertimi te objekteve per banim ka qene arsye qe mbi germadhat e nje monumenti te dnertohet nje object I ri”.
Në këtë kuadër, hsitoriani Hoxha ka numëruar 484 kulla, 25 mullinjë, shtëpi tradicionale, objekte të kultit etj., duke permendur rëndësinë e madhe të gjurmimeve arkeologjike në disa vende tashmë të identifikuara, të cilat janë dëshmia me e mirë e autotoktonisë shqiptare, per te fundosur cdo trillim te ardhur nga qarqe te ndryshme per arsye tashme te njohura.
“Nje rendesi shume te madhe kane edhe germimet arkeologjike qe jane priroritet I Kuvendit Komunalt e Decanit dhe njekohesisht I Ministirse se Kultures, te tregoje identitetin e popullates se komunes e Decanit”.
Historiani, Avdyl Hoxha thote se manastiri i Deçanit është vepra më e madhe që ruan elemente nga ndërtimtaria shqiptaro-dalmate, ndërkohë që tregon (se në arkitraun e portalit jugor të narteksit)ne muret e tij gjendej edhe një mbishkrim i gdhendur nga arkitekti shqiptar dom Vita Kuçi, i cili së bashku me 39 gurskalitës te tjere e kishte ndertuar këtë manastir.
Hoxha me kete rast permendi edhe restaurimin e disa objekteve në Pejë dhe Deçan, nga INTERSOSI dhe SIDA, për të shtuar se së shpejti do të fillojë puna edhe në restaurimin e kulles së Gecajve në Llukë të Deçanit.
“Me thane te drejten, popullata eshte shume e itneresaur. Sivjet kemi arritur qe me nje proejtk prej 70 mije euorve te ndertohet nje kulle e gurit, kUlla e Ali Gecit puniemt ne te cilen do te fillojne ekto dite...Ka nje karakter shume te madh histroik sepse familja e tij gjate tere lufetareve e ka dhene nga nje anetar te familjes per kete vend dhe ka nje arye shume te madhe te arkitektures dhe stilit e artit te ndertimit“.
Ne komunen e Decanit jane evidentuar 622 objekte të cilat do të futën nën mbrojtjen e ligjit per trashegimine kutlurore, te mieratuar nga Kuvendi I koisoves ne vitin 2006.
Ajete Beqiraj,RTK